Nie tylko połoniny… Bieszczady 2020, Sanok 2021

Kraina Lipecka

Wróciliśmy do Lipia, ale w zasadzie tylko żeby zostawić auto przed domem. Do pokoju weszliśmy zaledwie na kilka minut, głównie po to aby porzucić tam zbędne parasole , zabrane „awaryjnie” na wcześniejszy spacer. Pogoda zrobiła się stabilna , zamiast parasoli lepiej było zabrać do plecaka „awaryjne” piwko .

Przed nami spacer za żółtymi znakami ścieżki historyczno-przyrodniczej „W krainie Lipeckiej”, na interesującym nas odcinku wiodącą niestety drogą jezdną (na szczęście ruch jest symboliczny).



Kraina Lipecka obejmowała dawniej dziesięć wsi na prawie wołoskim, obecnie na terytorium Polski znajdują się trzy z nich: Michniowiec, Bystre i Lipie. Lipie już Wam pokazywałam , teraz „powędrujemy” stąd do pozostałych dwóch wiosek.



Spacer szosą absolutnie nudny nie jest, bo widoki na wzgórza, łąki i pastwiska są śliczne. No i te przydrożne krzyże , podniszczone ślady lokalnej historii… W okolicy Michniowca i Bystrego kamiennych krzyży przydrożnych jest ponoć aż 19, to największe tego rodzaju skupisko w Bieszczadach. Wszystkich rzecz jasna nie zobaczyłam, a tych dostrzeżonych też nie mam w komplecie na fotkach. Zwyczaj stawiania przy drogach kamiennych postumentów z krzyżami rozpowszechnił się w Galicji pod koniec XIX wieku. Oczywiście, wiele krzyży postawiono znacznie wcześniej. Stawiano je na ogół w obrębie wsi, przede wszystkim na cmentarzach, a także przed zagrodami, na rozdrożach i granicach wsi. Po wielu bieszczadzkich wsiach nie ma już śladu, lecz niektóre z krzyży przetrwały gdzieś na obecnym odludziu…

Doszliśmy do miejsca, w którym szosa się rozdwaja.



Stojący drogowskaz informuje, że z tego miejsca do cerkwi w Michniowcu jest 900 m, a do cerkwi w Bystrem 1,2 km. Na początek wybraliśmy Michniowiec.

Wieś leży przy ukrainskiej granicy, w rozległej dolinie potoku Mszanka, u podnóża Magury Łomniańskiej (1022 m). Michniowiec został założony w 1527 r. w dobrach królewskich na prawie wołoskim, na mocy przywileju wydanego przez Zygmunta Starego. Założyciel osady nosił imię Michno, stąd prawdopodobnie nazwa wsi.
Pierwsi właściciele wsi byli protoplastami rodu szlacheckiego, rodziny Michniowskich herbu Sas, która utrzymała wójtostwo w swoim miejscu rodowym do końca XVIII wieku. W 1558 r. Zygmunt August wydał przywilej pozwalający sołtusowi na zbudowanie karczmy.

Michniowiec wchodził w skład tzw. „Krainy Lipeckiej”, był własnością królewską aż do rozbiorów Polski, potem w 1772 r. wszedł w skład austriackich dóbr kameralnych. Podobnie jak „nasze” Lipie, w 1880 r. został sprzedany wiedeńskiemu Towarzystwu dla Produkcji Leśnej. Transakcję tę oprotestował Wydział Krajowy Galicyjski, uznając wyprzedaż polskich dóbr koronnych za bezprawie.
W 1921 wieś liczyła 922 grekokatolików i 35 wyznania mojżeszowego, we wsi znajdowało się 191 budynków. Mieszkańcy dzielili wieś na „dolną” i „górną”, granica przebiegała pomiędzy szkołą, a cerkwią. Zabudowania leżące wzdłuż potoku Michniowczyk dochodziły aż do obecnej granicy polsko – ukraińskiej. Przysiółek ten nazywano Zarynki lub inaczej Horisznyj Kiniec. Południową część wsi nazywano Zruby. Do czasu wybuchu II wojny światowej była to już duża wieś zamieszkała przez ponad 1000 mieszkańców (obecnie poniżej 200). W latach 1944 –1951 Michniowiec znajdowała się w granicach ZSRR. Po roku 1951 do Polski powróciły 173 budynki mieszkalne, z czego 146 było kryte słomą, 10 gontem i 8 blachą. Zagrody były jednobudynkowe, składały się z izby mieszkalnej, sieni, komory, stodoły, stajni czy chlewu. Często w domu znajdowała się tak zwana zachata. Domostwa zasiedlili głównie osadnicy z Sokalszczyzny. Do dziś zachowało się kilka starych domów, większość jednak została przebudowana. Domów w Michniowcu jest zdecydowanie mniej, niż przed wojną, ale nie jest to kompletne zadupie.

Do Michniowca dotarliśmy z powodu znajdującej się tu cerkwi, pora więc ją Wam pokazać.
Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy stoi na pagórku w centrum wsi, obecnie jest użytkowana jako rzymskokatolicki kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela, filia parafii w Czarnej.





Cerkiew została zbudowana w 1863 r., ale poprzednia świątynia istniała tu już w 1557 r.
Nawa na planie ośmioboku przykryta jest kopułą wspartą na wewnętrznych słupach, co jest unikatowym rozwiązaniem w polskich Karpatach. Jak to faktycznie wygląda, nie mieliśmy okazji zobaczyć, gdyż kościół był zamknięty. Tak jak w przypadku cerkwi w Czarnej, powinniśmy zjawić się tu o znacznie wcześniejszej porze (niedzielna msza jest o 10:00), tyle że to kompletnie nam nie pasowało do rozkładu dnia.



Cerkiew przeszła spory remont w 1924 r. (prace przeprowadzono w zakrystii i kruchcie), a przed wojną dobudowano chór, obiegający większą część cerkwi odnowiony w 1983 r.). Po 1951 r. cerkiew została, przez jakiś czas służyła jako magazyn na zboże. W 1962 r. część wyposażenia przewieziono do muzeum w Łańcucie.
Kościół rzymskokatolicki przejął świątynię w 1973 r., remonty przeprowadzono w latach 1981 i 1983.

Świątynia to orientowana konstrukcja drewniana, położona na kamiennej podmurówce, trójdzielna o wyraźnie uwydatnionych poszczególnych częściach nakrytych oddzielnymi dachami, co upodabnia budowlę do stylu bojkowskiego. Według specjalistów tego typu układy przestrzenne, jakie wykorzystane zostały w cerkwi, są jednakże nieobecne w budownictwie ukraińskim, wobec czego cerkiew w Michniowcu powinna zostać uznana za przedstawiciela odrębnego nurtu.

Po zachodniej stronie cerkwi stoi duży postument zwieńczony żeliwnym krzyżem. Jest to prawdopodobnie pamiątka misji z 1901 roku.





Kilka metrów przed starym postumentem nim stoi duży drewniany krzyż upamiętniający misje święte z 1992 i 2002 r.



Obok cerkwi znajduje się nietypowa trzykondygnacyjna dzwonnica zbudowana w 1904 r. na planie kwadratu. Dolna kondygnacja jest konstrukcji zrębowej , górna - szkieletowej. Ponad dolną kondygnacją znajduje się opasanie na rysiach, a powyżej drugiej kondygnacji daszek okapowy. Całość nakryta jest wysokim dachem namiotowym. Dzwonnica służyła dawniej także jako kostnica dla samobójców .
W 1993 r. skradziono wiszący się tu dzwon, w 1997 r. dzwonnica przeszła remont.







Wokół cerkwi istniał pierwotnie cmentarz, jednak co najmniej od połowy XIX wieku pochówki odbywały się w nowym miejscu, kilkadziesiąt metrów na południowy-wschód od świątyni. Zachowało się na nim 6 krzyży nagrobnych, ale nie poszłam ich zobaczyć.
Godzina była już dość późna, bardziej od cmentarza w Michniowcu zależało mi na obejrzenie przed zmrokiem cerkwi w Bystrem. Zanim jednak tam „pójdziemy”, będzie jeszcze jeden odcinek o Michniowcu.

Tak jak już wcześniej wspomniałam, nie mieliśmy możliwości zobaczenia wnętrza świątyni. Wielka szkoda , bo chociaż polichromia imitująca fakturę drewna jest współczesna (1983-1985), to na znalezionych w necie fotkach bardzo mi się spodobała.
W dawnej cerkwi można też podziwiać ikonostas z 2.połowy XIX wieku, częściowo rozmontowany poprzez cofnięcie carskich wrót na tylną ścianę, za ołtarz . Ikonostas ma nietypowy półkolisty kształt dostosowany do łuku tęczy. Jego ikony namiestne teraz zawieszone są w nawie i ołtarzu bocznym. Większość ikon została rozkradziona w latach 1951-1970, kiedy świątynia była zamknięta. Część wyposażenia od 1962 roku znajduje się w Muzeum w Łańcucie.

Dwa zdjęcia wnętrza „pożyczone” ze strony https://www.facebook.com/podkarpackiwkz ... =3&theater

(fotka z netu)

(fotka z netu)

Żeby poczuć klimat wnętrza, warto obejrzeć je wirtualnie TUTAJ !

Sporo ładnych zdjęć jest natomiast TUTAJ.

Ja natomiast zapraszam na jeszcze jedno zewnętrzne foto-wspomnienie , przy bocznych drzwiach.



(fotka z 1980 r.)

Zamykając temat Michniowca, wspomnę o jeszcze jednej jego atrakcji, aczkolwiek do niej nie dotarliśmy. To ferma jeleni położona pod lasem na końcu wsi, gdzie w naturalnych warunkach (ale na ogrodzonym terenie) żyją sarny, jelenie i daniele. Można ją zwiedzać od 15 czerwca do 30 sierpnia, więc nam nie było to pisane, nawet gdybyśmy chcieli tam dotrzeć .
Można sobie kupić wyhodowanego tam jelonka, ostatnio trafiłam w necie na tegoroczne ogłoszenie z ofertą sprzedaży.

Pomiędzy Michniowcem a Bystrem jest około 2 km, tak więc kolejny odcinek spaceru nie był długi.

Szosą wróciliśmy do rozdroża z drogowskazami do obu cerkwi Krainy Lipeckiej…





Po drodze minęliśmy mostek na potoku Mszanka, którego zlewisko znajduje się w Morzu Czarnym. Potok ten po kilkuNastu kilometrach od granicy Polski uchodzi do Dniestru. Ech, gdzie te czasy, gdy granice Rzeczypospolitej sięgały od morza do morza …



Wododział europejski, rozdzielający zlewisko Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego, znajduje się na na leżącym w pobliżu Bystrego odcinku pasma Żukowa, którego najwyższym szczytem leżącym po polskiej stronie (a zarazem najwyższym szczytem Gór Sanocko-Turczańskich po naszej stronie granicy) są Jaworniki (909 m n.p.m.). Obecnie pasmo przecina granica polsko-ukraińska a najwyższy szczyt, Magura Łomniańska (1024 m n.p.m.) leży już po drugiej stronie. Wszystkie cieki wodne dawnej Krainy Lipeckiej leżą w dorzeczu Dniestru, w granicach Polski leży obecnie tylko niewielka część tej krainy.

Bystre to niewielka wieś tuż przy dzisiejszej granicy polsko-ukraińskiej, kolejna z tych z Krainy Lipeckiej, które zostały w granicach Polski. Nazwa miejscowości pochodzi od potoku Bystry przepływającego przez wieś i oddaje szybki charakter biegu wody w tej rzece.

Wioska powstała pod koniec XVI wieku jako własność królewska, została wydzielona z Michniowca. Pierwsza wzmianka o Bystrem pochodzi z 1607 r. Po pierwszym rozbiorze Polski wieś włączono do austriackich dóbr rządowych. Austriacy przejęli grunty dawnego wójtostwa, po parcelacji osadzono tu kolonistów miejscowego pochodzenia.
Przez pewien czas istniała tu samodzielna jednostka administracyjna Bystre Kolonia. Z czasem ta odrębność całkowicie znikła. Później wieś przechodziła w różne ręce. Bezpośrednio po II wojnie światowej wieś Bystre znalazła się w granicach ZSRR, do Polski wróciła w ramach umowy o zamianie odcinków terytoriów państwowych z 1951 r. Polsce został wtedy zabrany teren o powierzchni 480 km kwadratowych w okolicach Sokala, a w zamian oddany fragment Bieszczadów o identycznych rozmiarach.
Dawni mieszkańcy Bystrego zostali wysiedleni w głąb Ukrainy w rejon Doniecka oraz do obłasti Mikołajewskiej do wioski Żowtniewo. Ponieważ granica państwowa w rejonie Magury Łomniańskiej wytyczona została w sposób sztuczny, po stronie polskiej znalazła się część terenu wsi Mszaniec, południowa część tego obszaru zwanego Zawadka włączono w granice wsi Bystre.



Dawna zabudowa wsi biegła wzdłuż potoku Bystry, wciskając się w wąskie dolinki między zboczami Besidy i Jaworników w paśmie Żukowa. W chwili powrotu wsi do Polski, były w niej 94 domy mieszkalne, wszystkie drewniane. Dziś ze starej zabudowy zostało zaledwie kilka budynków.

Bystre zrobiło na mnie bardzo dobre wrażenie, taki spokojny, malowniczy koniec Polski.

Dotarliśmy tu oczywiście z powodu cerkwi św. Michała Archanioła, stojącej na pn. krańcu wioski.



Obecna cerkiew jest trzecią z kolei stojącą w tym miejscu. Wzmianka o najstarszej pochodzi z roku 1607, kolejną zbudowano w roku 1681, istniała do końca XIX wieku. Ta, która stoi teraz, powstała w latach 1901-1902, jest więc najmłodszą cerkwią w gminie Czarna. Projektantem cerkwi był prawdopodobnie lwowski architekt Wasyl Nahirny, który zaprojektował również podobne, już nieistniejące cerkwie w Lipiu i Lutowiskach (obie wspomniałam w poprzednich odcinkach relacji). Świątynia była użytkowana do roku 1951, jako cerkiew filialna do parafii w Michniowcu. Po wymianie terenów między Polską i ZSRR, nowi mieszkańcy Bystrego próbowali użytkować świątynię jako kościół wyznania rzymskokatolickiego. Kilka razy odbyły się tu nabożeństwa, ale wkrótce władze nakazały zamknięcie kościoła. Ostatecznie świątynia została opuszczona, rozpoczął się proces dewastacji i rozkradania co cenniejszych przedmiotów. Część wywieźli funkcjonariusze UB, czego świadkami byli mieszkańcy wsi. W 1962 roku pozostałe wyposażenie wywieziono do muzeum w Łańcucie, dzięki czemu ocalało.

(fotka z netu)

W latach 80.XX opiekę nad zabytkiem objął Bieszczadzki Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Uprzątnięto wówczas jej wnętrze, zabezpieczono pozostałe w świątyni przedmioty. W latach 90.XX rozpoczęto remont, dzięki któremu obiekt podnosi się z ruiny i pięknieje - renowacja jest jednakże kosztowna, a środków na nią wciąż brakuje. W roku 2012 zawiązała się społeczna inicjatywa ratowania cerkwi, której celem jest wsparcie działań Towarzystwa.
W 2016 r. oszalowano ściany nawy i babińca od strony północnej. Na dachy okapowe powrócił gont, który był jego pierwotnym pokryciem. Niestety z powodu niskiej dotacji Podkarpackiego Konserwatora Zabytków, zakres robót okazał się niewielki.
Remont wciąż trwa, w miarę pozyskiwania funduszy.

Fotki z remontu cerkwi są na facebooku Bieszczadzkiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami.

W dalszej części relacji pomęczę Was fotkami cerkwi, bo trochę ich zrobiliśmy. Nawet jeśli sporo odrzucę, to i tak będzie dużo .

Cerkiew w Bystrem jest trójdzielną budowlą drewnianą o konstrukcji zrębowej osadzoną na podmurówce z kamienia łamanego. Zaliczana jest do tzw. narodowego stylu ukraińskiego, który nawiązuje do cerkwi huculskich. Główne cechy cerkwi tego typu to: rozmieszczenie na planie krzyża greckiego (ale niektóre z tych cerkwi są trójdzielne na planie podłużnym ) i jedna lub trzy kopuły główne.
Cerkiew w Bystrem jest jedną z czterech takich cerkwi, które się zachowały w Bieszczadach – pozostałe to Chmiel, Hoszów i Hoszowczyk.

Fajną pogodę mieliście w Mnichowcu i Bystrem.

Dawigs napisał(a):Fajną pogodę mieliście w Mnichowcu i Bystrem.

To był pogodowo najlepszy dzień tego urlopu . Fajna pogoda była jeszcze w dniu wyjazdu.

W słońcu cerkiew wygląda pięknie nawet w miejscach, które wciąż czekają na renowację.

Przed cerkwią stoi znacznie od niej młodsza parawanowa dzwonnica bramna.





Tuż przed wysiedleniami, dawni mieszkańcy wsi ukryli pod podłogą prezbiterium cerkwi największy dzwon. Został wykopany podczas remontu w 1993 i wisi obecnie na dzwonnicy w Michniowcu. Dwa mniejsze dzwony w latach 50.XX ukradli funkcjonariusze SB.

Jedna z wersji znalezienia ukrytego dzwonu głosi, iż wiele lat po wojnie, w nie do końca jasnych okolicznościach, o miejscu ukrycia dowiedział się miejscowy biedak. Włamał się do opuszczonej cerkwi, wykopał dzwon i ukrył go w lesie licząc na późniejsze sprzedanie. Podczas jednej z alkoholowych libacji, wygadał się jednak przed kumplami i któryś z nich powiadomił policję - tak oto dzwon został odzyskany.







Obok dzwonnicy stał dawniej wysoki drewniany krzyż, zniszczony prawdopodobnie przez żołnierzy podczas przekazywania terenu Polsce w 1951 r.

Nadrobiłem ostatnie odcinki - dużo ładnego drewna nam pokazujesz .
A i pogoda zdecydowanie lepsza .

Nefer napisał(a):
A i pogoda zdecydowanie lepsza .

Zdecydowanie za szybko rozpoczęliśmy bieszczadzki urlop, pięknie się zrobiło tuż przed "czasem powrotu". W słońcu cerkwie pięknieją , na połoninach też byłoby lepiej.