Za miedzą: Žacléř

Muzeum Adama Mickiewicza (lit. Adomo Mickevičiaus memorialinis muziejus) mieści się przy Zaułku Bernardyńskim (lit. Bernardinų). Od ulicy wchodzi się przez niepozorną bramęna niewielkie podwórko domu zbudowanego w I połowie XVII w.

Muzeum mieści się w mieszkaniu, które przez krótki czas wynajmował Mickiewicz.
Zdecydowanie lepiej byłoby odwiedzić to miejsce indywidualnie, a nie z wycieczką. Muzeum bowiem jest niewielkie, gdy wejdzie tam „cały autokar”, ścisk po prostu jest niemożebny , trudno skupić się na oglądaniu tego, co zobaczyć można.
My trafiliśmy tam w upalny dzień, rzez co nagromadzenie tylu ludzi na raz w małym pomieszczeniu wywołało wręcz paraliżującą duchotę. Z oczywistych względów, do zwiedzania nie przyłożyłam się jak należy... Kilka fotek jednak zrobiłam, zwłaszcza portretów na ścianie. Moje towarzyszki też coś uwieczniły, więc poniżej będzie nieco zdjęć.
Na fotkach stołu, ponoć przy którym Adam przygotował do druku „Grażynę”, przepisując poemat na czysto, po dokonaniu ostatnich korekt. Po prostu nie było możliwe, żeby ująć go na fotce w całości, bez przysłaniania przez ludzi… Stołu nie dotknęłam, bo na obdarowanie menie talentem literackim to już trochę za późno

Czas wolny !!! Dla BBW już do końca tego dnia , gdyż w przeciwieństwie do reszty wycieczki, nie wykupiłyśmy w jej ramach obiadu. Nie musiałyśmy więc stawiać się na określoną godzinę na zbiórkę, aby pojechać autokarem na żarełko, a w konsekwencji nie było potrzeby, aby zbyt szybko wracać do hotelu. Co zresztą miałybyśmy tam robić? Co najwyżej podejść do wieży telewizyjnej i wjechać na znajdujący się tam taras widokowy z kafejką… W centrum Wilna było zdecydowanie więcej opcji na spędzenie czasu , niekoniecznie zwiedzając kolejne zabytki .

Na razie jednak ulicą Bernardyńską wróciłyśmy na główną oś starówki, po drodze mijając ładną bramę wjazdową na teren Pałacu Olizarów, zwanego też Pałacem Łopacińskich (lit. Lopacinskių / Olizarų rūmai). Nie zagłębiając się całą historię budowli, wspomnę tylko iż po rodzinie Olizarów gospodarzami pałacu byli drukarze Zawadzcy, w tym Józef Zawadzki, wydawca pierwszych poezji Adama Mickiewicza. Obecnie zespół pałacowy zajmuje Hotel Szekspir.



Na ulicę Zamkową (lit. Pilies gatvė) dotarłyśmy miejscu znanym nam już z poprzedniego dnia, przy ceramicznych imbryczkach na ścianie.

Dom przy Zamkowej 10 , zbudowany na początku XVI w. przez Wielkiego Kanclerza Litwy Michała Radziwiłła. Od 1575 r. był własnością biskupa Waleriana Protasewicza, założyciela wileńskiego kolegium jezuickiego,przekształcono potem w uniwersytet, a później dom należał do kapituły katedralnej Dom gościł wiele wybitnych osobistości świata polityki i kultury, m.in. w 1812 r. zatrzymał się tu książę Józef Poniatowski, w latach 1828-1831 mieszkał tu książę Paweł Engelhardt ze swym służącym Tarasem Szewczenką, późniejszym sławnym pisarzem ukraińskim. Obecnie znajduje się tu Hotel Atrium.



Obok, pod nr 12, mamy niegdyś dwa oddzielne ceglane domy gotyckie zbudowane przed 1514 r. Jeden z domów w I połowie XVI w. dzierżawił słynny złotnik Petras Wolfgangas. Od końca XVI w. do połowy XVII w. oba domy należały do królewskiej apteki Stanisława Kędzierskiego. Zniszczone w czasie najazdu moskiewskiego, domy kupił i odbudował prałat Żuchorski, po nim odziedziczyła je kapituła katedralna, której własnością były do 1940. Zniszczone w czasie wojny, zostały odrestaurowane w latach 1957-1960, wówczas połączono je w jeden dom. Jego fronton zrekonstruowano a latach 1982-1986, odtwarzając gotycką fasadę.





W domu nr 19 (w którym mieszkał Stanisław Jundziłł, botanik i założyciel wileńskiego ogrodu botanicznego) obecnie znajdują się apartamenty oraz cukiernia Pilies kepyjlėlė.

Wschodnia fasada kościoła św. Janów, zwrócona w stronę ul. Zamkowej, w XVIII w. została ozdobiona marmurową tablica pamiątkową Chreptowiczów z epitafium pochodzącym z nagrobka żmudzkiej kasztelanki Anny Chreptowicz-Kryszpinowej (żony kasztelana Nowogródka) i jej córki Marianny. Dawnej były też freski przedstawiające epidemię dżumy w Wilnie w 1707-1710 oraz Chrystus Ukrzyżowany z datą 1706. Freski zostały zamalowane w XIX przez rząd carski, krucyfiks usunęli sowieci. Powyżej epitafium Chreptowiczów znajduje się balkonik z metalowym ogrodzeniem.





Dom Sygnatariuszy przy Zamkowej 26 już pokazywałam, gdy z terenu Uniwersytetu szliśmy do Słowackiego, ale z tego drugiego podejścia mam lepsze fotki.





Obok, pon numerem 28, jest dawny dom kupca Szwarca. Pierwotny z XVI w., został przebudowany w XVII w. W połowie XIX budynek nabył Krzysztof Szwarc, wyremontowany dom sprzedał aptekarzowi Stanisławowi Janickiemu, który podarował dom Akademii Jezuitów, aby urządziła w nim mieszkania dla studentów. Obecna fasada ozdobiona rzeźbionymi główkami kobiety i mężczyzny jest neobarokowa, z przełomu XIX i XX w.



Ulica Zamkowa przechodzi w ulicę Wielką. Na jej początku znajduje się Cerkiew św. Paraskiewy , zwana też Cerkwią Piatnicką (lit. Paraskevos cerkvė, Piatnickajos cerkvė).



Pałac Paców (lit. Pacų rūmai) - po renowacji na zlecenie hetmana Michała Kazimierza Paca (tego samego, który ufundował pokazywany na samym początku kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu), pałac stał się najwspanialszą magnacką rezydencją Wilna. Wtedy właśnie pojawiło się powiedzonko „wart Pac pałaca, a pałac Paca”. Budynek sporo stracił ze swej świetności, gdy Rosjanie przebudowali go w połowie XIX w.



Cerkiew Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja Cudotwórcy (lit. Nikolajaus Stebukladario palaikų Pernešimo cerkvė)



No to się nazwiedzałyśmy !
Z pewnością więc zasłużyłyśmy na piwko , a do tego jakieś małe co nieco.

Miałyśmy na oku kilka innych miejsc przy Ostrobramskiej, ale albo nie było tam wolnych miejsc dla tak licznego towarzystwa, albo stoliki były w pełnym słońcu, co wiązałoby się z tym, iż piwko zrobiłoby się gorące, zanim zdążyłybyśmy się nim ochłodzić…
Ostatecznie udało się w restauracji Medininkai, co zresztą okazało się całkiem dobrym trafem.



Medinikai mieści się w gotyckim domu z przełomu XIV i XV wieku, ozdobionym renesansowym sgraffito, kilkukrotnie remontowanym. Restauracja działa od czasu, gdy ukończono odnowienie domu (1970-1974).




W stylowych wnętrzach byłoby zapewne ładnie, ale w upalny dzień lepiej jednak było zasiąść w zacienionym patio.





Piwko oczywiście lokalne, a konkretnie jasne Medininkų. Poza tym wybrałam chłodnik litewski (Šaltibarščiai), idealanie pasujący do pogody, na jaką trafiłyśmy.



No i jeszcze na spółkę z Wierszuliszką sałatka z łososiem i awokado, pomidorami, szpinakiem itd… Trochę posiedziałyśmy przy stole, bo było miło i w miarę chłodno.

Zanim dotarłyśmy pod Ostrą Bramę, pozaglądałyśmy do licznych sklepików z drobiazgami rozmaitymi, także tymi z bursztynu. Bursztynowa biżuteria jest naprawdę fajna, a na Litwie wybór wyrobów jest ogromny, no ale to zupełnie nie moje kolory, więc niczego nie kupiłam (ale część BBW wzbogaciła się o to i owo) .

Ponownie kościół św. Teresy (chwilowo w czasie przerwy od żaru z nieba)…









Tablica pamiątkowa Pociejów na bocznej ścianie kościoła od ulicy Ostrobramskiej (rodzina Pociejów ufundowała dobudowaną w 1783 r. kaplicę-mauzoleum w tej świątyni).

Gdy po raz drugi znalazłyśmy się pod Kaplicą Ostrobramską, tłumu już nie było .





Oczywiście, w sama kaplica nie była pusta, również na prowadzących do niej schodach modliły się jakieś panie, wspinając się na klęczkach aż pod obraz Matki Bożej Ostrobramskiej.





Weszłyśmy i my, tyle że nie na klęcząco.



Jest wprawdzie zakaz robienia zdjęć …

Ostrobramską ruszyłyśmy ponownie w stronę Wielkiej. Tego dnia główną oś starówki przemierzyłyśmy sześciokrotnie – wprawdzie nie za każdym razem całą długość, ale nie brakowało dużo)…





Cel miałyśmy teraz bardzo konkretny : dokonać zakupu serów Džiugas, nie miałyśmy bowiem pewności (he he, a powinnyśmy mieć ) że jeszcze będziemy tego w okolicy sklepu firmowego z kafejką.





Już z serami, Wielką dotarłyśmy do ulicy Sawicz (lit. Savičiaus gatvė) odchodzącej w prawo na końcu rynku.
Najstarsza kamieniczka przy ulicy Sawicz została zbudowana w XVI, ale jej wygląd to efekt późniejszych przebudów. Niegdyś mieszkała tu rodzina Sawiczów, potem wileńscy burmistrzowie, a w latach 1907-1908 wybitny litewski kompozytor i malarz Mikołaj Konstanty Čiurlionis (na ścianie domu jest poświęcona mu tablica, a wewnątrz Centrum Kultury M. K. Čiurlionisa).





Widok na odchodzący w prawo Zaułek Augustiański (lit. Augustijonų g.)…



Zniszczony Kościół Matki Boskiej Pocieszenia i Klasztor Augustianow (lit. Švč. Mergelės Marijos Ramintojos)…



Gdy doszłyśmy do ulicy Bakszta (lit. Bokšto), skęciliśmy nią w lewo. Wtedy jeszcze nie miałam pojęcia o tym, że w domu nr 8 (koło którego przecież musiałyśmy przechodzić) dzieciństwo i wczesną młodość spędził Józef Piłsudski… Zwróciłam natomiast uwagę na dom nr 9, a właściwie nie tyle na budynek, ile na tablicę informującą, że znajduje się tam Litewskie Muzeum Dziedzictwa Kulinarnego (lit. Lietuvos kulinarinio paveldo muziejus). Plan na dalszy ciąg spaceru był już skonkretyzowany, więc wejście w grę nie wchodziło.



Po chwili skręciłyśmy w prawo w ulicę Zbawiciela (lit. Išganytojo gatvė).

Ul. Zbawiciela doprowadziła nas do mostu Zarzecznego. Tuż przed nim znajduje się prawosławny Sobór Przeczystej Bogurodzicy (lit. Dievo Motinos Ėmimo į Dangų , Skaisčiausios Dievo Motinos cerkvė ), inaczej cerkiew Spasska.
Pierwsza świątynia prawosławna została zbudowana w tym miejscu w 1346 r., z inicjatywy księżnej Julianny, prawosławnej żony księcia Olgierda, matki Władysława Jagiełły. Obecna cerkiew powstała w latach 1865-1868, ale w niektórych partiach zachowały się fragmenty murów gotyckich.





Widok w kierunku kościoła Wniebowstąpienia Pańskiego i klasztoru Misjonarzy (lit. Viešpaties Dangun Žengimo bažnyčia) ...

Chciałam przeznaczyć znacznie więcej czasu na Zarzecze (lit. Užupio), ale dobrze że udało się wstąpić tam chociaż na trochę, skoro dzielnicy nie było w planie zorganizowanej wycieczki.

Na Zarzecze można dotrzeć przez jeden z siedmiu mostów na Wilence, my wybrałyśmy ten wychodzący na główną ulicę dzielnicy, czyli Most Zarzeczny (lit. Užupio tiltas). Znajduje się przy nim tablica informująca o przekraczaniu granicy państwa – powołanej przez artystów Republiki Zarzecza, mającej własną konstytucję, hymn, prezydenta, premiera, ambasadorów…



Mieszkańcy Zarzecza przez wiele lat korzystali jedynie z kładek przerzuconych przez rzekę Wilejkę. Pierwszy drewniany most stanął tu w 1605 r., obecny pochodzi z 1901 r.

We wnęce kamiennego nabrzeża (od strony Starego Miasta) umieszczono figurę syrenki, zwaną najczęściej Panną z Zarzecza lub Rusałką. Jej „zadaniem” jest rzucanie czaru na przechodzących turystów, tak aby zakochali się w Zarzeczu i zostali tam na zawsze, a przynajmniej chcieli kiedyś wrócić…





Na dobrzy początek, przysiadłyśmy przy winku na tarasie Užupio kavine, tuż po drugiej stronie Mostu Zarzecznego, z widokiem na Sobór Przeczystej Bogurodzicy.

Dawne Zarzecze nie miało dobrej opinii, mieszkało tam wielu przestępców (z tego powodu w XX wieku główną ulicę zwano potocznie ulicą Śmierci), przez lata było to także ulubione miejsce wileńskich prostytutek. Od 1843 r. , zgodnie z rozporządzeniem rosyjskiego ministra spraw wewnętrznych, prostytucja stała się legalną profesją. Zgodnie z przepisami dom publiczny nie mógł znajdować bliżej niż 300 metrów od szkoły lub świątyni, a szefową tego typu instytucji mogła być tylko „ciesząca się powszechnym szacunkiem” kobieta w wieku 35-60 lat „ciesząca się powszechnym szacunkiem”, prostytutki regularnie badał lekarz. W 1889 r. szef wileńskiej policji nakazał przenieść burdele na przedmieścia, Zarzecze stało się wówczas rajem do uprawiania nierządu. Legalna prostytucja skończyła się wraz z przyjściem sowietów (nielegalna wciąż trwała).
W czasach sowieckich Zarzecze było jedną z najbardziej zaniedbanych dzielnic Wilna, w domach najczęściej nie było kanalizacji, ciepłej wody, centralnego ogrzewania, a ulice nie były oświetlone. Nic dziwnego, że dzielnica była uważana za jedno z najbardziej niebezpiecznych miejsc w Wilnie…



Zmiany rozpoczęły się na początku lat 90-tych XX w., kiedy Litwa odzyskała niepodległość. Ceny mieszkań na Zarzeczu (bez podstawowej infrastruktury) na Zarzeczu były kilkakrotnie mniejsze niż w pozostałych częściach miasta, osiedli tu wówczas głównie studenci znajdującej się nieopodal Akademii Sztuk Pięknych, wiecznie borykający się z brakiem pieniędzy. Młodzi artyści wkrótce zaczęli zmieniać klimat wciąż nieodrestaurowanego Zarzecza, w 1997 roku powołali własne „państwo” – Republikę Zarzecza, z własną konstytucją, hymnem, prezydentem itd. Dniem niepodległości ogłoszono 1 kwietnia, czyli Prima Aprilis…

Główna ulica dzielnicy to ulica Zarzeczna (lit. Užupio) prowadząca w górę od mostu, przez który „przed chwilą” przeszłyśmy. Wprawdzie od 1999 r. domy zaczęto odnawiać, wciąż jednak widać, że daleko im do pięknie odrestaurowanych budowli starówki. Zaniedbane podwórka i odpadające tynki mają jednak swoisty urok, pasujący do artystycznej wizji Zarzecza.
Na ścianie domu przy Zarzecznej 5 można zobaczyć płaskorzeźbę przedstawiającą płaszcz architekta i rzeźbiarza Antoniego Wiwulskiego (tego od pomnika na Górze Trzykrzyskiej).



W zimową noc 3 stycznia 1919 roku, podczas wycofywania się Niemców z Wilna i zbliżania do miasta bolszewików, ochotnik Antoni Wiwulski pełnił wartę przy ul. Zarzecznej 5. Z pobudek patriotycznych on porzucił budowę kościoła Serca Jezusowego i wstąpił do Wileńskiej Samoobrony, która na przełomie 1918-1919 roku podjęła walkę o przynależność Wilna do odradzającego się państwa polskiego.
Tej nocy Wiwulski oddał swój szynel zziębniętemu koledze, którzy przyszedł zamienić go na warcie. Wracając do domu, architekt mocno się przeziębił 10 stycznia 1919 roku zmarł na ostre zapalenie płuc.



Symboliczny szynel (najprawdopodobniej jednak jako ochotnik miał wtedy na sobie palto lub kożuch) został odsłonięty w setną rocznicę śmierci Wiwulskiego.

Gdzieś dalej na Zarzecznej…

Wkrótce byłyśmy na głównym placu dzielnicy, usytuowanym przy zbiegu ulic Užupio, Malūnų i Paupio.



Stoi tu kolumna z Aniołem Zarzecza (lit. Užupio Angelas) - najsłynniejszym symbolem dzielnicy.
Pomnik umieszczono tu 1 kwietnia 2002 r., aby uczcić Zenonasa Šteinysa, jednego z pomysłodawców Republiki Zarzecza i jej honorowego obywatela i „anioła stróża”.





Wcześniej w tym miejscu znajdowało się wielkie kamienne jajo, z którego „wykluł się” anioł. To jajo można zobaczyć w Wilnie przy zbiegu ulic Šv. Stepono i Pylimo. My tam nie dotarłyśmy, ale jajko pokazały Kulki w swej Kulki .

Było jeszcze za wcześnie, abyśmy na Zarzeczu przysiadły na obiadokolację… Trochę tego żałuję, bo okoliczne przybytki gastronomiczne wydawały się (jak dla mnie ) bardzo zachęcające!







A na kawkę było za późno …

Będąc na Zarzeczu, oczywiście nie mogłyśmy nie zapoznać się z Konstytucją Republiki Zarzecza, w tym celu od głównego placu z Aniołem skręciłyśmy w ulicę Popławską (lit. Paupio).



Tu zostały zawieszone tablice z tekstem Konstytucji:

1. Człowiek ma prawo mieszkać obok Wilenki, a Wilenka płynąć obok człowieka.
2. Człowiek ma prawo do gorącej wody, ogrzewania w zimie i do dachu z dachówki.
3. Człowiek ma prawo umrzeć, lecz nie jest to jego obowiązkiem.
4. Człowiek ma prawo się mylić.
5. Człowiek ma prawo być niepowtarzalnym.
6. Człowiek ma prawo kochać.
7. Człowiek ma prawo być niekochanym, aczkolwiek niekoniecznie.
8. Człowiek ma prawo być nieznaczący i nieznany.
9. Człowiek ma prawo do leniuchowania i nicnierobienia.
10. Człowiek ma prawo kochać kota i opiekować się nim.
11. Człowiek ma prawo opiekować się psem, dopóki śmierć jednego z nich nie zabierze.
12. Pies ma prawo być psem.
13. Kot nie musi kochać swojego gospodarza, ale w trudnej chwili powinien mu pomóc.
14. Człowiek ma prawo czasami nie wiedzieć, czy ma obowiązki.
15. Człowiek ma prawo wątpić, ale nie jest to jego obowiązek.
16. Człowiek ma prawo być szczęśliwy.
17. Człowiek ma prawo być nieszczęśliwy.
18. Człowiek ma prawo milczeć.
19. Człowiek ma prawo wierzyć.
20. Człowiek nie ma prawa do przemocy.
21. Człowiek ma prawo pojmować swą marność i wzniosłość.
22. Człowiek nie ma prawa porywać się na wieczność.
23. Człowiek ma prawo rozumieć.
24. Człowiek ma prawo nic nie rozumieć.
25. Człowiek ma prawo przynależeć do różnych narodowości.
26. Człowiek ma prawo obchodzić swoje urodziny albo ich nie obchodzić.
27. Człowiek powinien pamiętać swoje imię.
28. Człowiek może dzielić się tym, co ma.
29. Człowiek nie może dzielić się tym, czego nie ma.
30. Człowiek ma prawo mieć braci, siostry i rodziców.
31. Człowiek może być wolny.
32. Człowiek jest odpowiedzialny za swoją wolność.
33. Człowiek ma prawo płakać.
34. Człowiek ma prawo być niezrozumianym.
35. Człowiek nie ma prawa przenieść swojej winy na innego.
36. Człowiek ma prawo do prywatności.
37. Człowiek ma prawo nie mieć żadnych praw.
38. Człowiek ma prawo się nie lękać.

NIE ZWYCIĘŻAJ
NIE BROŃ SIĘ
NIE PODDAWAJ SIĘ

Konstytucja została spisana w 1997 r. , przetłumaczono ją na ponad 50 języków. Przy tablicach widnieje też herb Republiki – otwarta dłoń symbolizująca tolerancję.



Pamiątkowe fotki …

Jeszcze kilka zdjęć z ulicy Paupio …









Ponownie pod Aniołem Zarzecza…

Ulica Młynowa (lit. Malūnu) – dziś już bez młynów...



Długi biały budynek to dawny Klasztor Bernardynek Zarzecznych (lit. Užupio bernardinių vienuolyno namai ) …



Klasztor założyły w 1495 r. siostry Piotra Radziwiłła , Barbara Radziwiłłówna i Dorota Olechnowiczówna. Zakonnice chodziły na nabożeństwa do kościoła bernardynów (przejście prowadziło przez kryty most nad Wilenką), gdzie modliły się w oratorium. W 1765 klasztor z kościołem połączyła murowana galeria, rozebrana w 1867 r. Drewniane budynki klasztorne spłonęły w 1794 r. podczas insurekcji kościuszkowskiej, zachował się tylko murowany budynek przebudowany w XVIII w. W 1795, mniszki zaczęły z własnych oszczędności budynki murowane, zachowane do dziś. W 1808 r, powstał klasycystyczny budynek długości 132 m.



Władze carskie zamknęły klasztor w 1864 r., budynki przekształcono w koszary. W latach 1876 – 1915 obiekt należał do prawosławnego bractwa Świętego Ducha, potem urządzono w nim mieszkania. Jedno z nich w latach 1934-1936 wynajmował Konstanty Ildefons Gałczyński. Poeta pracował w Polskim Radiu, a w wileńskiej prasie ukazywały się jego wiersze. Poeta przyjechał do Wilna sam, po jakimś czasie dołączyła do niego żona Natalia. Podczas pobytu w Wilnie, Gałczyńskim urodziła się córka Kira. Pod koniec XX w. cześć pomieszczeń odrestaurowano na wydział rzeźby Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Naprzeciwko dawnego klasztoru, przez Mostem Bernardyńskim , znajduje się skwerek, od 2010 r. noszący nazwę Skweru Tybetańskiego (lit. Tibeto Skveras). Wcześniej, w 2001 r., odwiedził Dalajlama XIV, został honorowym obywatelem Republiki Zarzecza. W 2013 r, na skwerze powstała kompozycja „Mandala” upamiętniająca wizytę Dalajlamy.